Koleje wąskotorowe w Polsce - informacje bardzo ogólne

 
Na początek kilka pojęć i definicji:

Kolej wąskotorowa to kolej szynowa o szerokości toru mniejszej niż normalna - czyli w naszych, polskich warunkach mniejszej niż 1435 mm.

Zdolności przewozowe kolei wąskotorowych są - co zrozumiałe - mniejsze niż normalnotorowych, ale systemy takie mają swoje zalety. Należą do nich przede wszystkim możliwości stosowania uproszczonych i tańszych rozwiązań technicznych: lżejsze szyny, węższe podkłady, mniejsze promienie łuków, większe pochylenia torowiska, zasadniczo brak potrzeby wykonywania głębokich przekopów i nasypów (ale są wyjątki) oraz węższy pas gruntu potrzebny pod budowę. Mówiąc krótko - kolej wąskotorowa jest tańsza w budowie i ekspolatacji - oczywiście w skali lokalnej i krótkim przedziale czasu.

Podział kolei wąskotorowych ze względu na pełnioną funkcję:
  1. koleje dojazdowe - dowóz pasażerów i ładunków do stacji stycznej z koleją normalnotorową lub do większego ośrodka miejskiego.
  2. koleje przemysłowe - stosowane w wielu branżach przemysłu takich jak górnictwo (transport powierzchniowy), hutnictwo, cukrownie i ich systemy transportowo - dowozowe.
  3. koleje górskie - budowane w terenie o dużych wzniesieniach i spadkach. Na ogół są to konstrukcje linowo - terenowe lub zębate.
  4. koleje parkowe - wykorzystywane do przewozu gości i pasażerów w kompleksach rozrywkowych typu parki, wesołe miasteczka, itp.
  5. koleje leśne - wykorzystywane w leśnictwie do wywozu drewna do dalszej obróbki oraz przewozu robotników leśnych. Częściowo mają charakter tymczasowy.
  6. koleje dołowe - transport urobku, urządzeń, materiałów eksploatacyjnych i górników w chodnikach kopalnianych.
  7. koleje polowe - instalacje budowane często z przęseł torowych przenośnych (patentowych) na prowizorycznym podtorzu lub bezpośrednio na gruncie. Stosowane najczęściej przez wojsko, charakter kolei polowej mogą także mieć niektóre koleje leśne lub przemysłowe - np. torfowe. Mają charakter tymczasowy.
  8. koleje budowlane - wykorzystywane przy realizacji inwestycji typu budowa drogi, linii kolejowej, rozległego zakładu przemysłowego lub budowli ziemnej. Mają charakter tymczasowy.
Unifikacja standardów i szerokości toru spowodowała że poza nielicznymi wyjątkami w Polsce występują (a raczej występowało) 6 następujących szerokości toru wąskiego:
  1. 600 mm - prześwit toru (z uwagi na prostotę i niskie koszty budowy) używany na kolejach leśnych i polowych. Na "stałych" kolejach dojazdowych w Polsce zastosowany na Bydgoskiej KD, Witaszyckiej KD, Żnińskiej KD oraz kolejkach leśnych m. in. w Hajnówce i Płocicznie.
  2. 750 mm - tzw. prześwit "rosyjski". W Polsce najczęściej spotykany. W założeniu miał stać się standardem na wszystkich kolejach wąskotorowych w naszym kraju ale zamierzenie to (czyli przekucie wszystkich publicznych wąskotorówek na tę szerokość toru) nie doczekało się stuprocentowej realizacji.
  3. 760 mm - tzw. prześwit "bośniacki". Podstawowy dla kolei wąskotorowych na terytorium dawnych Austro - Węgier. W Polsce taką szerokość toru posiadały (lub nadal posiadają) Hrubieszowska KD, Przeworska KD i Kolej Bieszczadzka.
  4. 785 mm - prześwit toru zastosowany na Górnośląskich Kolejach Wąskotorowych.
  5. 800 mm - prześwit toru dawnych kolejek "warszawskich". Posiadały go Jabłonowska KD, Marecka KD i Wilanowska KD.
  6. 1000 mm - prześwit toru zastosowany m.in. na Gryfickiej KD, Ełckiej KD i Grójeckiej KD.
lokomotywa_1 (32 kB) Prolog

Pierwsze koleje wąskotorowe (początek XIX wieku) pojawiły się głównie w przemyśle wydobywczym (kopalnie), hutnictwie i leśnictwie oraz w cegielniach i cukrowniach. Później (ze względu na szybkość i prostotę budowy) zainteresowało się nimi wojsko. Zaczęto je także stosować w transporcie publicznym - pasażerskim i towarowym.
Dwie pierwsze linie wąskotorowe użytku publicznego na świecie to kolej Czeskie Budziejowice - Trojany - Linz o długości 129 km (1106 mm - trakcja konna) oddawana do użytku w latach 1827 - 1836 oraz kolej Ffestoniog w Wielkiej Brytanii o długości 22 km (597 mm - trakcja konna) wybudowana w latach 1833 - 1836. Kolej Ffestoniog do dzisiaj funkcjonuje jako zabytek techniki. Jednak ze względu na to, że w latach 1946 - 1955 była ona nieczynna, miano najdłużej nieprzerwanie czynnej kolei wąskotorowej na świecie przypada - uwaga - Górnośląskim Kolejom Wąskotorowym, których pierwsze odcinki oddano do użytku w roku 1851. Na niewielkim, zachowanym fragmencie tej sieci ruch turystyczny prowadzony jest do dnia dzisiejszego.

XIX wiek - lata zaborów

Najliczniejsze prywatne i samorządowe koleje wąskotorowe powstawały na ziemiach polskich w zaborze pruskim oraz na Śląsku. Sprzyjały temu ustawy Pruskiego Sejmu Krajowego o kolejach lokalnych z lat 1892 i 1895. Ustalały one wymagania techniczne dotyczące budowy i eksploatacji oraz wskazywały sposoby finansowania - w tym zobowiązywały rząd do pomocy finansowej. Początkowo zasadniczą rolą takich kolejek były przewozy przemysłowe i gospodarcze. Tak było na Górnym Śląsku i w Wielkopolsce - tam pierwszymi liniami wąskotorowymi dysponowały cukrownie. Dopiero później doceniono potencjał kolei wąskotorowej w przewozach pasażerskich i proporcje zaczęły się wyrównywać. Do wybuchu I wojny światowej na ziemiach polskich w zaborze pruskim (niemieckim) powstały 22 koleje samorządowe.
W zaborze rosyjskim rozwój kolei wąskotorowych - podobnie jak i normalnotorowych postępował bardzo opornie. Dlatego też w Królestwie Polskim powstało (oprócz kilku sieci cukrowniczych) zaledwie 5 linii wąskotorowych użytku publicznego - 4 w Warszawie i jej okolicach oraz jedna w Piotrkowie Trybunalskim. Ponadto jedna linia wąskotorowa (Kolej Święciańska) powstała na Wileńszczyźnie i jedna (Kolej Antonowiecka) na Polesiu.
Jeszcze gorzej wyglądała budowa kolei wąskotorowych w zaborze austriackim. Do roku 1914 powstały w Galicji zaledwie dwie linie: Przeworsk - Dynów oraz Nowy Łupków - Majdan. Początkowo kolejka w Bieszczadach miała charakter kolei leśnej, jednak dopuszczono na niej przewozy pasażerskie.

I wojna światowa

Wielki popyt na linie wąskotorowe to lata I wojny światowej. Szybkie tempo budowy torów przy pomocy przęseł patentowych (600 mm) spowodowało niespotykany wcześniej ani później "rozkwit" kolei polowych na potrzeby wojska. Ziemie polskie będące terenem działań zbrojnych zostały pokryte gęstą siecią kolei wojskowych zbudowanych przez Niemców, Austriaków i Rosjan. Budowano je w celu dowozu żołnierzy i zaopatrzenia w pobliże linii frontu oraz do wywozu płodów rolnych, drewna i rabowanego majątku z okupowanych terenów. A ponieważ prowizorka potrafi być nad podziw trwała, tak więc niektóre linie przetrwały (oczywiście po dobudowaniu niezbędnej infrastruktury i koniecznych modernizacjach) kolejne dziesięciolecia. Właśnie w tym okresie powstały chociażby późniejsze kolejki rogowska, ławska, myszyniecka i jędrzejowska, spora część systemu Kujawskiej KD oraz linie "kresowe".

II Rzeczpospolita

Po wojnie odziedziczone po zaborcach linie wąskotorowe eksploatowane były przez PKP, spółdzielnie samorządowe bądź też pozostawały w rękach prywatnych. Ogółem po roku 1918 przejęto 2587 km linii wąskotorowych użytku publicznego tworzących 29 odrębnych systemów. Nie wszystkie linie gwarantowały jednak rentowność i perspektywy rozwoju, z czasem więc długość wąskich torów w II Rzeczpospolitej zaczęła nieznacznie ale konsekwentnie maleć. W roku 1939 w naszym kraju eksploatowano 22 sieci wąskotorowych użytku publicznego o długości 2252 km.

Polska Ludowa

Po zakończeniu II wojny i związanej z tym faktem zmianie granic Polska utraciła koleje wąskotorowe na Kresach, natomiast zyskała te położone na Śląsku, Pomorzu Zachodnim i Żuławach. Wtedy też zmieniła się struktura własności kolei wąskotorowych prowadzących ruch publiczny. W latach 1948 - 1949 wszystkie kolejki - także samorządowe i prywatne przeszły pod przymusowy zarząd państwa. Jednym zdaniem - zostały znacjonalizowane i włączone w struktury PKP.
Po odbudowie zniszczonych torowisk i infrastruktury stan na rok 1950 wynosił (w uproszczeniu) 43 kolei wąskotorowych użytku publicznego o długości 2590 km - w tym dwie nowo wybudowane: Nasielską KD i Starachowicką KD. Jednak był to początek końca. Schyłek kolei wąskotorowych w naszym kraju rozpoczął się niecałe 10 lat później. Jego powodem była gęstniejąca sieć dróg bitych, rozwój transportu samochodowego i pozorne sukcesy gospodarki socjalistycznej.

Podsumowanie

* 1. W granicach Polski po II wojnie światowej znalazły się mniej więcej 43 systemy lub linie wąskotorowe. Dlaczego tyle ? To kwestia metodologii. Sompolińską KD, Krośniewicką KD i Gnieźnieńską KD można przedstawić jako jeden system - Kujawską KD. Tak samo wygląda Nadmorska KW którą nieraz traktuje się jako sumę kolejek stargardzkiej, gryfickiej, koszalińskiej i sławnieńskiej. Gdańska KD jest bardzo często uważana jako część Żuławskiej KD - tak samo jak kolejka wilanowska przedstawiana jest jako część kolejki grójeckiej. Podział tutaj przedstawiony stara się uwzględnić odrębność systemów (nawet później połączonych ze sobą) w zależności od przyczyny oraz czasu ich powstawania.

- Nazwa kolejki Pierwotna nazwa kolejki Województwo Szerekość toru
[mm]
Długość sieci
[km]
Rok otwarcia linii
lub pierwszego
fragmentu sieci
Status trasy
1Górnośląska
Kolej Wąskotorowa
Oberschlesische Schmalspurbahnśląskie7852331853
2Bogatyńska
Kolej Dojazdowa
Sachsische Schmalspurbahn
Zittau - Hermsdorf
dolnośląskie750161884
3Opalenicka
Kolej Dojazdowa
Opalenitzaer
Kleinbahngesellschaft GmbH
wielkopolskie750811886
4Wilanowska
Kolej Wąskotorowa
Towarzystwo Akcyjne
Warszawskich Kolei Dojazdowych
mazowieckie1000251891
5Żnińska
Kolej Powiatowa
Zniner Kreisbahnkujawsko - pomorskie600791894
6Wrocławska
Kolej Dojazdowa
a) Trachenberg - Militscher Kreisbahn
b) Breslau - Trebnitz - Prausnitzer
Kleinbahn AG
dolnośląskie
wielkopolskie
7501031894
7Gryficka
Kolej Dojazdowa
Greifenberger Kleinbahn AGzachodniopomorskie10003001895
8Stargardzka
Kolej Dojazdowa
AG Saatziger Kleinbahnenzachodniopomorskie10001731895
9Wyrzyska
Kolej Powiatowa
Wirsitzer Kreisbahnkujawsko - pomorskie6001541895
10Bydgoska
Kolej Powiatowa
Bromberger Kreisbahnenkujawsko - pomorskie6001291895
11Gnieźnienska
Kolej Powiatowa
Kreisbahn Witkowowielkopolskie750721897
12Koszalińska
Kolej Dojazdowa
AG Kleinbahn Köslin - Natzlaffzachodniopomorskie10001801897
13Wrzesińska
Kolej Powiatowa
Wreschener Kreisbahnwielkopolskie750411898
14Kętrzyńska
Kolej Dojazdowa
Rastenburg - Sensburg Kleinbahnwarmińsko - mazurskie750521898
15Grójecka
Kolej Dojazdowa
Towarzystwo Akcyjne
Drogi Żelaznej Grójeckiej
mazowieckie10001181898
16Żuławska
Kolej Dojazdowa
Neuteich - Liessauer
Kleinbahnnetz
pomorskie7502761898
17Kolej wąskotorowa
Gliwice - Rudy - Racibórz
Oberschlesische
Dampfstrassenbahn
śląskie785511899
18Radzymińska
Kolej Dojazdowa
Towarzystwo Dróg Żelaznych
Podjazdowych
mazowieckie750211899
19Krotoszyńska
Kolej Dojazdowa
Kreisbahn Krotoschin - Pleschenwielkopolskie750501900
20Śmigielska
Kolej Dojazdowa
Schmiegeler Kreisbahnwielkopolskie750541900
21Jabłonowska
Kolej Wąskotorowa
Towarzystwo Akcyjne
Drogi Żelaznej
Warszawa - Wawer
mazowieckie800511900
22Kwidzyńska
Kolej Dojazdowa
Kleinbahn Marienwerderpomorskie750391901
23Średzka
Kolej Powiatowa
Schrodaer Kreisbahnwielkopolskie7501131902
24Jarocińska
Kolej Dojazdowa
Jarotschiner Kreisbahnwielkopolskie600821902
25Piotrkowska
Kolej Dojazdowa
Towarzystwo Drogi Żelaznej
Podjazdowej Piotrków - Sulejów
łódzkie750191904
26Przeworska
Kolej Dojazdowa
Der Lokalbahn
Przeworsk - Dynow
podkarpackie750461904
27Gdańska
Kolej Dojazdowa
pomorskie750641905
28Krośniewicka
Kolej Dojazdowa
łódzkie
kujawsko - pomorskie
7502411907
29Ełcka
Kolej Dojazdowa
Lycker Kleinbahn AGwarmińsko - mazurskie750481913
30Sompolińska
Kolej Dojazdowa
wielkopolskie
kujawsko - pomorskie
7501481914
31Kaliska
Kolej Dojazdowa
wielkopolskie750721914
32Rogowska
Kolej Dojazdowa
łódzkie750681914
33Jędrzejowska
Kolej Dojazdowa
świętokrzyskie
małopolskie
7503591915
34Mławska
Kolej Dojazdowa
mazowieckie7501461915
35Myszyniecka
Kolej Dojazdowa
mazowieckie
podlaskie
warmińsko - mazurskie
6001791915
36Nałęczowska
Kolej Dojazdowa
lubelskie750521916
37Wieluńska
Kolej Dojazdowa
Wieluner Kleinbahnłódzkie
opolskie
750331916
38Hrubieszowska
Kolej Dojazdowa
lubelskie7501491916
39Zwierzyniecka
Kolej Dojazdowa
lubelskie750281916
40Podlaska
Kolej Dojazdowa
lubelskie750591917
41Sochaczewska
Kolej Dojazdowa
mazowieckie750331922
42Nasielska
Kolej Dojazdowa
mazowieckie750271950
43Starachowicka
Kolej Dojazdowa
świętokrzyskie
mazowieckie
750201950
✅ - linia na której odbywa się mniej lub bardziej regularny ruch pasażerski
➗ - linia jeszcze istniejąca ale nieczynna
❌ - linia zlikwidowana


* 2. Ponadto w powojennej Polsce na Pomorzu i na Mazurach odnaleźć się powinny jeszcze 4 inne kolejki dojazdowe. Nie doczekały one jednak polskiej administracji - szybsze były trofiejne bataliony czyli złodzieje w mundurach Armii Sowieckiej. Tabor, szyny i elementy infrastruktury kolejek szczecińskiej, sławnieńskiej, słupskiej i oleckiej jako "reparacje wojenne" zostały po roku 1945 wywiezione do ZSRS.

- Nazwa kolejki Niemiecka nazwa kolejki Województwo Szerekość toru
[mm]
Długość sieci
[km]
Rok otwarcia linii
lub pierwszego
fragmentu sieci
Rok zakończenia
funkcjonowania linii
jako kolei wąskotorowej
Rok likwidacji linii
1Kolej Wąskotorowa
Olesno Śląskie - Gorzów Śląski
Kleinbahn
Landsberg - Rosenberg
opolskie75021189619282010
2Kolej wąskotorowa
Casekow - Penkun - Pomorzany
AG Kleinbahn
Casekow - Penkun - Oder
zachodniopomorskie750421899-1945
3Sławieńska
Kolej Powiatowa
SchKB
Schlawer Kreisbahn AG
zachodniopomorskie750381897-1945
4Słupska
Kolej Powiatowa
StKB
Stolper Kreisbahn AG
pomorskie750127189719351945
5Olecka
Kolej Wąskotorowa
Oletzkoer Kleinbahn AGwarmińsko - mazurskie1000431910-1945


* 3. Na Kresach Wschodnich zostawiliśmy 14 kolejek wąskotorowych. Nie wszystkie z nich prowadziły ruch pasażerski - bardziej funkcjonowały jako kolejki leśne i gospodarcze, jednak wszystkie miały charakter stały. W zdecydowanej większości powstały one w okresie I wojny światowej jako kolejki wojskowe. Jednak po roku 1918 i przeprowadzeniu niezbędnych modyfikacji odnalazły się w pejzażu komunikacyjnym wschodnich województw Polski - ich rola na wschodzie naszego kraju była nie do przecenienia.

- Nazwa kolejki Województwo Szerekość toru
[mm]
Długość sieci
[km]
Rok otwarcia linii
lub pierwszego
fragmentu sieci
Typ kolejki Kraj
(obecnie)
1Święciańska
Kolej Wąskotorowa
wileńskie750841897dojazdowaLitwa Białoruś
2Antonowiecka
Kolej Wąskotorowa
wołyńskie7501121905dojazdowaUkraina
3Kolej wąskotorowa
Błudeń - Bereza Kartuska
poleskie75051905gospodarcza
wojskowa
Białoruś
4Baranowicka
Kolej Wąskotorowa
nowogródzkie6001031911dojazdowaBiałoruś
5Kolej wąskotorowa
Marcinkańce - Horodyszcze
białostockie600271915leśnaLitwa
6Kolej wąskotorowa
Gawia - Iwie
wileńskie600101915leśnaBiałoruś
7Kolej wąskotorowa
Juraciszki - Piesiewicze
wileńskie600321915gospodarczaBiałoruś
8Poleska
Kolej Wąskotorowa
poleskie6003261915dojazdowaBiałoruś Ukraina"
9Brasławska
Kolej Wąskotorowa
wileńskie7501001916dojazdowaLitwa Białoruś
10Kolej wąskotorowa
Orańczyce - Prużana
poleskie600131916gospodarcza
wojskowa
Białoruś
11Kolej wąskotorowa
Kosów Poleski - Chochłówka
poleskie600201916gospodarczaBiałoruś
12Nowogródzka
Kolej Wąskotorowa
nowogródzkie750631916dojazdowaBiałoruś
13Kolej wąskotorowa
Honczary - Filipowicze
poleskie700391916gospodarcza
wojskowa
Białoruś
14Wołyńska
Kolej Wąskotorowa
wołyńskie750591923gospodarcza
wojskowa
Ukraina


* 4. Niebagatelny wpływ na rozwój wąskotorowego kolejnictwa w naszym kraju miały cukrownie. Na przełomie XIX i XX wieku przemysł cukrowniczy w Polsce stał się jedną z wiodacych gałęzi gospodarki, a charakter działalności - potrzeba przewozów na rozległym terenie pozbawionym dróg bitych sprawiał ze sieć wąskich torów jako podstawowego środka transportu dla cukrowni była w tamtych czasach podstawą. Wiele cukrowni rozpoczęło więc budowę własnych kolejek, a sieć niektórych z nich - np. w Brześciu Kujawskim, Kruszwicy, Dobrzelinie czy też Dobrym Kujawskim liczyła grubo ponad 120 km długości. Ponadto sieci cukrownicze miały w wielu punktach połączenia z kolejami państwowymi lub samorządowymi, a kolej cukrowni w Kruszwicy prowadziła nawet przez pewien czas przewozy pasażerskie współkorzystając z linii Sompolińskiej KD.

- Cukrownia Województwo Szerekość toru
[mm]
Długość sieci
[km]
Rok otwarcia
pierwszego
fragmentu sieci
Rok zamknięcia
ostatniego
fragmentu sieci
1Tucznokujawsko - pomorskie75014118812003
2Kruszwicakujawsko - pomorskie75027218822003
3Żninkujawsko - pomorskie6005018941971
4Borowiczkimazowieckie6008219001970
5Opole Lubelskielubelskie7507819001970
6Nieledewlubelskie75012219011969
7Klemensówlubelskie6009919071970
8Brześć Kujawskikujawsko - pomorskie75018319081989
9Dobre Kujawskiekujawsko - pomorskie75013019082001
10Gosławicewielkopolskie7508819121975
11Zbierskwielkopolskie7507219141975
12Leśmierzłódzkie60011519161986
13Łyszkowicełódzkie6005519201950
14Dobrzelinłódzkie60014019221982
15Mała Wieśmazowieckie6006319271980


* 5. Innym, równie ważnym aspektem wąskotorowego kolejnictwa w Polsce były kolejki leśne. Podobnie jak cukrownie także zakłady przetwórstwa drzewnego i tartaki potrzebowały sprawnego systemu przewozowego w miejscach gdzie nie było możliwości zorganizowania np. transportu konnego. Często organizacja kolejek leśnych polegała na wybudowaniu jednego lub kilku odcinków stałych i odchodzących od nich fragmentów budowanych prowizorycznie tak, aby można je było w miarę potrzeb przenosić w inne miejsca.

- Nazwa kolejki Województwo Siedziba kolejki Szerekość toru
[mm]
Długość sieci
[km]
Rok otwarcia linii
lub pierwszego
fragmentu sieci
Status trasy
1Bieszczadzka
Kolej Leśna
podkarpackieCisna Majdan750751898
2Kolej leśna
Puszczy Knyszyńskiej
podlaskieCzarna Białostocka6001501916
3Kolej leśna
Puszczy Kozienickiej
mazowieckiePionki600501916
4Wigierska
Kolej Wąskotorowa
podlaskiePłociczno600501917
5Kolej leśna
Puszczy Białowieskiej
podlaskieHajnówka6002001917
✅ - linia na której odbywa się mniej lub bardziej regularny ruch pasażerski
➗ - linia istniejąca ale nieczynna
❌ - linia zlikwidowana


* 6. Kolej terenowa to kolej szynowa (bardzo często wąskotorowa) stosowana w terenach górzystych do pokonywania stromych spadków terenu.
Koleje terenowe dzielimy na:
  • koleje zębate - szyna zębata umieszczona jest pośrodku toru. Najpolularniejsze szyny zębate to system von Rolla (zębatka pojedyńcza) lub Abta (zębatka podwójna)
  • koleje linowe - lina napędowa porusza się na rolkach umieszczonych pomiędzy szynami
Te drugie (linowo - terenowe) dzielimy na:
  • kolej z liną napędową w ruchu ciągłym - ruch wagonu następuje po doczepieniu się do liny
  • funikular - stałe zamocowanie wagonu do liny napędowej przełożonej przez blok (napędzany silnikiem parowym, elektrycznym lub turbiną wodną) na szczycie wzgórza i obciążonej przeciwwagą (chociażby drugim wagonem). Wagony poruszają się wówczas wahadłowo zazwyczaj po jednym torze z mijanką dokładnie w środku trasy, chociaż stosuje się też tory równoległe
Za wielkością graniczną pochylenia dla kolei zębatej przyjmuje się 48 %, natomiast długość trasy dla kolei linowo - terenowej nie powinna przekraczać 2 km.
W Polsce nie mamy kolei zębatej - najbliższa zębatka wąskotorowa to Ozubnicová železnica Štrbské Pleso - Štrba w słowackich Tatrach. Nie ma także w naszym kraju kolei linowo - terenowej z liną napędową w ruchu ciągłym. Posiadamy tylko trzy kolejki typu funikular - dwie wybudowane w dwudziestoleciu międzywojennym i jedną całkiem niedawno.

- Stacja dolna Województwo Góra Szerekość toru
[mm]
Długość trasy
[m]
Różnica poziomów
[m]
Rok otwarcia trasy
1KrynicamałopolskieGóra Parkowa10006421491937
2ZakopanemałopolskieGubałówka100013072991938
3Międzybrodzie ŻywieckieśląskieGóra Żar100013343042003


* 7. Kolej parkowa ma na celu przewóz pasażerów po terenach rekreacyjnych. W zestawie takiej kolejki spotykamy najczęściej lekkią lokomotywę spalinową (zdarzają się parowozy, ale to przypadki niezbyt częste) i wagony pasażerskie typu letniego. Działająca, wąskotorowa kolej parkowa może być częścią większego projektu obejmującego także ekspozycję zabytkowych urządzeń i taboru. Szerokoścć toru mieści się na ogół w przedziale 600 - 750 mm, długość linii na ogół nie przekracza 5 km.
W Polsce mamy obecnie dwie czynne kolejki parkowe - w Poznaniu i Krośnicach (ta druga jest też najnowsza). Trzecia i najstarsza - jeżdżąca w Parku Śląskim w Chorzowie jest od kilku lat remontowana.

- Miejscowość Nazwa kolejki Województwo Szerekość toru
[mm]
Długość trasy
[m]
Rok otwarcia trasy Status trasy
1ChorzówKolej parkowa w Parku Śląskimśląskie78542001957
2PoznańKolejka Parkowa Maltankawielkopolskie60038501972
3Ostrów WielkopolskiKolejka parkowa w Parku
Kultury i Wypoczynku
Piaski - Szczygliczka
wielkopolskie60016001979
4BydgoszczMyślęcińska Kolej Parkowakujawsko - pomorskie60031501996
5KrośniceKrośnicka Kolejka Parkowadolnośląskie75026802013
✅ - linia na której odbywa się mniej lub bardziej regularny ruch turystyczny
➗ - linia istniejąca ale nieczynna
❌ - linia zlikwidowana


* 8. Na koniec sześć (a właściwie pięć) wisienek na torcie. Kolejki wąskotorowe znajdujące się "po sąsiedzku" tuż obok Polski. Oczywiście nigdy nie leżały one w granicach naszego kraju, ale z uwagi na ich nieodległe położenie warto je odwiedzić - tym bardziej że pięć z nich istnieje i jeździ. Zaręczam że czas poświęcony na przejażdżkę nimi nie będzie czasem straconym. A jeżeli emocji będzie mało to polecam bułgarską wąskotorówkę z Septemvri do Dobrinishte w pasmie górskim Rodopów - 125 km długości. Czekają także elektryczne koleje wąskotorowe w szwajcarskich Alpach :)

- Nazwa kolejki Kraj
(obecnie)
Szerekość toru
[mm]
Długość sieci
[km]
Rok otwarcia linii
lub pierwszego
fragmentu sieci
Typ kolejki Status trasy
1Schmalspurbahn
Zittau - Kurort Oybin / Kurort Jonsdorf
Niemcy750161890zabytkowa
dojazdowa
2Rügensche Kleinbahn
Putbus - Ostseebad Binz - Göhren
Niemcy750241895zabytkowa
dojazdowa
3Ozubnicová železnica
Štrbské Pleso - Štrba
Słowacja100051896terenowa
zębata
4Úzkorozchodna draha
Třemešna ve Slezsku - Osoblaha
Czechy760201898dojazdowa
5Úzkorozchodna draha
Frýdlant v Čechach - Heřmanice
Czechy750111900dojazdowa
6TEŽ
Tatranské elektrické železnice
Słowacja1000351908elektryczna
dojazdowa
✅ - linia na której odbywa się regularny ruch pasażerski
❌ - linia zlikwidowana


Epilog

Z ponad czterdziestu systemów kolei wąskotorowych funkcjonujących w Polsce jeszcze w latach 70-tych do czasów obecnych pozostało już tylko kilkanaście pojedyńczych linii. Niektóre jeszcze istniejące w terenie są zupełnie zapomniane, niszczone i rozkradane. Ich czas minął i jest to fakt nieodwracalny. Na nielicznych prowadzony jest ruch turystyczny i oby trwało to jak najdłużej.
Poniżej przedstawiam zestawienie większości polskich wąskotorówek użytku publicznego wraz z podstawowymi informacjami takimi jak położenie geograficzne, początek budowy, długość sieci, szerokość toru, obecny status kolejki, i.t.p. Zestawienie obejmuje 43 kolejki dojazdowe znajdujące się w powojennych granicach Polski, 7 wybranych linii pochodzących z przedwojennych Kresów, jedną kolejkę "wielkoprzemysłową", jedną leśną "górską" i 3 leśne "nizinne". W sumie jest tu zdokumentowanych 55 wąskotorówek z niezbyt oczywistym (ale logicznym) podziałem historycznym na 5 części. Kryterium kolejności jest rok oddania do użytku pierwszego fragmentu linii.
   Koleje wąskotorowe na ziemiach polskich wybudowane w XIX wieku (lata 1853 - 1899)
   Koleje wąskotorowe na ziemiach polskich wybudowane w XX wieku do wybuchu I wojny światowej (lata 1900 - 1914)
   Koleje wąskotorowe na ziemiach polskich których budowę rozpoczęto w okresie I wojny światowej (lata 1914 - 1918)
   Koleje wąskotorowe wybudowane w II Rzeczpospolitej w dwudziestoleciu międzywojennym (lata 1918 - 1939)
   Koleje wąskotorowe wybudowane w Polsce Ludowej po II wojnie światowej (okres do roku 1950)
Strona główna | Mapa serwisu

Ostatnia modyfikacja strony: 2 lipca 2023 2004 - 2024
© Paweł Niedomagała
All rights reserved.
Czas generowania strony: 0.424 sek